Geschiedenis rondvaart in Amsterdam
Van de klassieke Salonboten naar de huidige rondvaartboten
In deze blog gaan we in op de geschiedenis en de rol die salonboten hebben gespeeld in de rondvaart van Amsterdam
Rondvaarten in Amsterdam hebben een lange geschiedenis en zijn sterk verbonden met de grachten van de stad. De salonboten hebben daar een historische rol in gespeeld en zijn daarmee de voorloper van de inmiddels “traditionele” rondvaartboten in Amsterdam. De eerste rondvaarten werden namelijk uitgevoerd door salonboten. Daarmee behoren deze salonboten tot het maritiem historisch erfgoed van Nederland.
De mogelijk “allereerste” rondvaart
In de 17e en 18e eeuw werden speciale boten, waaronder salonboten, gebruikt voor sociale bijeenkomsten en vermaak op het water. Dit legde de basis voor recreatieve rondvaarten. Geschiedkundigen geven aan dat mogelijk de eerste rondvaart in Amsterdam plaats vond in 1621. Toen Koningin Elisabeth Stuart van Bohemen in de stad werd verwelkomd in een parade van feestelijk versierde boten, toegejuicht door duizenden Amsterdammers op bruggen en kades. Op een niet gemotoriseerde sloep. Moet kunnen.
Napoleon maakt ook een rondvaart in Amsterdam
Op 11 Oktober 1811 had Napoleon de gehele stad doorkruisd, zowel per sloep als te paard. Een enorme menigte was op de been om een glimp van de keizer op te vangen. Maar de boottocht was een beproeving voor Napoleon en zijn gevolg. De roeiers van de boot zorgden met hun slagen steeds voor het bovendrijven van modder, wat een ondraaglijke lucht verspreidde en het keizer gezelschap erg ziek maakte. Men raadde Napoleon aan om ’s avonds maar niet naar de schouwburg te gaan.
De eerste gemotoriseerde rondvaart
De intocht van Keizer Wilhelm II lijkt ons toch meer een echte historische rondvaart te benaderen. En dat gebeurde op een Salonboot. Op 1 juli 1891 meerde het jacht de SS Hohenzollern aan in Amsterdam om de Duitse keizer Wilhelm II en keizerin Augusta Victoria af te zetten voor een driedaags bezoek aan Nederland. En daar werd hij op een Salonboot door de stad gevaren.
De eerste Salonboten voor een rondvaart in Amsterdam
In de 19e eeuw werd stoomvaart geïntroduceerd, wat de mobiliteit op het water vergrootte. Rondvaarten werden populairder bij lokale bewoners en spaarzame toeristen aan de stad. Salonboten werden gebouwd en gemoderniseerd met stoom- of petroleum motoren. En in de loop van de tijd begonnen welgestelde burgers speciale boten, salonboten te gebruiken voor sociale bijeenkomsten en vermaak op het water. Deze boten werden gebruikt voor feesten, diners en andere sociale evenementen. Zo had je salonboten, directieschepen en notarisboten. Schepen voor de gegoede klasse. In Engeland worden deze boten ook wel gentlemen’s launches genoemd.
Opkomend toerisme
Met de komst van de trein en de stoomvaart begon het buitenlands bezoek aan Amsterdam in de tweede helft van de 19de eeuw gaandeweg toe te nemen. Hotels als Krasnapolsky en het Amstel openden in 1866 en 1867 hun deuren en de Wereldtentoonstelling van 1883 trok een miljoen bezoekers. In een Vreemdelingenblad dat in mei van dat jaar door Allart de Lange werd uitgegeven, kregen die bezoekers het advies om ook Artis en het Broekerhuis, het Panorama en het Panopticum in het Vondelpark te bezoeken. “In de stad zelf zijn vooral de gezichten op verschillende grachten (Heeren- en Keizersgracht) alsmede Prins Hendrikkade en Handelskade, zeer aan te bevelen.”
Van reguliere rondvaart zoals we die nu kennen was nog geen sprake
Los van de hotelsector begon zich in Amsterdam pas na 1910 iets van een toeristische industrie te ontwikkelen. De grachten speelden daarin een belangrijke rol. In 1912 kocht de eigenaar van sleepbedrijf J.H. Bergmann een eerste motorboot om bezoekers mee rond te varen. De eerste reguliere rondvaart werd vanaf 3 april 1914 aangeboden door de Havenstoombootdienst. Rondvaarten in de haven. Of als veerdiensten. Niet in de stad. In hetzelfde jaar kreeg Amsterdam een eigen Bureau voor Toerisme en Vreemdelingenverkeer, gevestigd in een van de villa’s aan de Weteringschans, schuin tegenover het Rijksmuseum. Niettemin was het aantal vreemdelingen dat de stad in die jaren bezocht nog zeer bescheiden. Het aantal hotelovernachtingen nam van 112.000 in 1910 toe naar 140.000 drie jaar later, maar liep onder invloed van de Eerste Wereldoorlog weer terug naar 88.000 in 1917.
Salonboten zijn de voorlopers van de moderne rondvaart boot
Midden 20ste eeuw eeuw werden rondvaarten een populaire toeristische attractie in Amsterdam. De vercommercialisering van rondvaarten, zoals we die nu kennen, ontwikkelde zich pas einde jaren 40. Waarom pas toen? Mogelijk hebben de 2 wereldoorlogen en de crisis in de jaren dertig hier een rol in gespeeld. Rondvaarten werden populairder bij toeristen en lokale bewoners. Verschillende ondernemers begonnen rondvaartbedrijven op te zetten om aan deze vraag te voldoen. Deze bedrijven organiseerden gestructureerde rondvaarten langs de grachten van Amsterdam en droegen bij aan de ontwikkeling van de rondvaartindustrie in de stad.
Rondvaartbedrijven werden opgericht, en de salonboten werden aangepast aan de groeiende toeristenindustrie. De salonboten werden aangepast. De commercialisering zette door. De salonboot werd vergroot. er kwamen banken in zoals een bus. En opeens moest alles overdekt zijn ivm het weer. Dat is nog steeds goed te zien in het type rondvaartboten die we heden ten dagen zien.
De eerste rondvaart Rederijen
Omstreeks eind jaren 30 lieten Rederij Plas, Rederij Kooij en Rederij Bergman de eerste geheel overdekte rondvaartboten bouwen. Salonboten met een volledige overdekt dak. Feitelijk was dat ook de start van de eerste rondvaartrederijen. Voorheen, tot eind jaren 30, opereerden zij voornamelijk als sleep- en veerdiensten. Overzetdiensten naar bijvoorbeeld de overkant van het IJ. Tot de Tweede Wereldoorlog waren Bergmann, Plas en Kooij de drie kleine spelers in hierin in Amsterdam. Rondvaart was nog een relatief kleine markt.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de rondvaarten pas echt populair. In 1948 voeren er 25 boten rond, van zeven bedrijven. In 1949 besloten de rederijen zich te verenigen in de Vereniging van Amsterdamse Rondvaartrederijen, om onderling afspraken te kunnen maken.
Historische momenten in de rondvaart
Bekende gasten, zoals Winston Churchill, de The Beatles en Nelson Mandela , Mohammed Ali en vele anderen maakten historische rondvaarten in Amsterdam. Ook het Nederlandse voetbalelftal werden in 1988 en in 2010 met een tocht per rondvaartboot gehuldigd. Ajax werd in 1995 onthaald op een rondvaart. Duizenden mensen stonden langs de kant. Ook Koningin Beatrix verraste de stad in 1988 met een onaangekondigd bezoek in een rondvaartboot. Het onthalen van beroemde bezoekers op een rondvaart door de Amsterdamse grachten is een traditie die tot de dag van vandaag in stand wordt gehouden.
Ombouw van Salonboot naar rondvaartboot
In de afgelopen decennia zijn de salonboten dus gemoderniseerd naar het rondvaartbootmodel en aangepast aan de behoeften van verschillende soorten toeristen. Er zijn diverse soorten rondvaarten beschikbaar, waaronder traditionele boten en moderne glazen boten.
Zonder de volledige geschiedenis en historie van de Amsterdamse rondvaart op te tekenen staat in ieder geval vast dat de rondvaart in Amsterdam is begonnen met dit type salonboot. Er is is inmiddels een stichting “Amsterdamsche SalonVloot” opgericht ter bescherming van dit soort type historische salonboten. Hoewel de salonboot en de rondvaartboot in het algemeen als een ander type vaartuig worden gezien zijn het beide salonboten. Het zijn immers boten met een salon bedoeld voor het comfort van de opvarende passagiers. De rondvaartboot is niet meer dan een moderne vorm van de klassieke salonboot.
